ارزیابی زراعی – بوم شناختی اراضی شهرستان گنبدکاوس جهت کشت گندم دیم با استفاده از تحلیل‌های مکانی GIS

سابقه و هدف: گندم در سطح وسیعی از اراضی کشاورزی دنیا تحت نظام های مختلف زراعی کشت می‌شود. حدود ٦٦ درصد از سطح زیر کشت گندم در ایران به‌صورت دیم می‌باشد. برآوردهای موجود نشان می‌دهد که نیاز ایران به گندم تا سال 1400 از مرز 20 میلیون تن در سال خواهد گذشت. تعیین تناسب اراضی برای یک گیاه خاص مانند گندم نیازمند در نظر گرفتن بسیاری از متغیرهاست. ارزیابی متغیرهای محیطی و درک محدودیت‌های فیزیکی می‌تواند به تعیین مناطق مستعد کشاورزی کمک کند. ویژگی‌های توپوگرافی، شرایط اقلیمی و کیفیت خاک یک منطقه مهمترین متغیرهای تاثیرگذار در ارزیابی تناسب اراضی هستند. هدف از این مطالعه ارزیابی زراعی – بوم شناختی اراضی کشاورزی شهرستان گنبدکاوس جهت کشت گندم دیم با استفاده از قابلیت‌ها و تحلیل‌های مکانی سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)می‌باشد. مواد و روش‌ها: برای این کار ابتدا نیازهای زراعی – بوم‌شناختی گیاه گندم با استفاده از منابع علمی تعیین گردید. سپس براساس آن، نقشه‌های موضوعی مورد نیاز تهیه شدند. متغیرهای محیطی مورد مطالعه دمای متوسط سالانه، دمای کمینه سالانه، دمای بیشینه سالانه، دمای مطلوب جوانه زنی، دمای مطلوب سبنله‌دهی، دمای مطلوب پر شدن دانه، متوسط تشعشع، بارش سالانه، بارش پاییزه، بارش بهاره، بارش اردیبهشت ماه، درصد شیب، ارتفاع از سطح دریا، جهات شیب، ماده آلی، شوری وpH می‌باشد. پس از تهیه این لایه‌ها، کار طبقه‌بندی و رتبه‌بندی هر لایه در چهار طبقه (بسیار مستعد، مستعد، نیمه‌مستعد و غیر مستعد) صورت گرفت. از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی برای تعیین وزن معیارها از طریق تجزیه و تحلیل پرسشنامه‌های AHPاستفاده شد. در پایان بوسیله روش هم‌پوشانی وزنی در محیط GIS، نقشه تناسب اراضی در 4 پهنه تولید شد. یافته‌ها: در این مطالعه مشخص گردید که به ترتیب 20/9 و 73/24 درصد از زمین‌های کشاورزی شهرستان گنبدکاوس جهت تولید گندم در پهنه‌های بسیار مستعد و مستعد قرار می‌گیرند. این مناطق در بخش‌های جنوبی شهرستان شناسایی شدند. در این اراضی از نظر انواع متغیرهای بارش و دما، درصد شیب، ارتفاع از سطح دریا و عوامل خاکی، محدودیتی جهت کشت گندم دیم وجود ندارد. در این ارزیابی پهنه‌های نیمه مستعد (92/39 درصد) و غیر مستعد (15/26 درصد) به قسمت‌های مرکزی، شمالی و شمال شرقی شهرستان اختصاص یافت. این مناطق حداقل از نظر یک متغیر محیطی دارای محدودیت بودند. نتیجه‌گیری: در این تحقیق مشخص شد که بیشتر اراضی کشاورزی مورد مطالعه از نظر توپوگرافی و اقلیمی شرایط مناسبی برای تولید گندم دارند و محدودیتی از این نظر وجود ندارد. از عوامل محدودکننده کشت گندم دیم در مناطق نیمه مستعد و غیر مستعد، بارش اندک سالانه و بهاره، درصد ماده‌آلی پایین و شوری بالای خاک را می‌توان نام برد.